Dijital çağda adlandırma ve kodlama çok önemli. Özellikle büyük veriden yararlanılması, veri adlandırmalarının ve kodlamalarının kararlı ve tutarlı yapılandırılmasına bağlı.
Şu deyiş çok önemli: “Çöp girerse çöp çıkar.” Verilerinizi tutarlı bir şekilde adlandırmaz veya kodlamazsanız her veri çöpe gider. Çünkü bu verilerden anlamlı bilgi çıkarılmasına olanak yoktur. Bu gerçek hep akılda tutulmalı.
“Google” bir tarama motoru. Çok yaygın kullanılır ancak “Google” hangi amaçla kullanılır? Sorusuna kaç kişi “Google İnternet’te yararlanılan tarama motorudur” diye yanıt verir? Başka hangi tarama motorları vardır? Sorusuna nasıl yanıt verilmektedir? Yakın çevrenize sorarak deneyebilirsiniz. Google’da yaptığım taramada, 2023’te Google haricinde 18 tarama motoru olduğu bilgisine eriştim.
Geçenlerde bir kongrede ulusal otoritenin yönettiği bazı kurumların belirli alandaki sunumlarını dinledim. Kaliteye uyumluluktan bahsediliyordu. Performans değerlendirmelerinde hep en iyi olduklarını açıkladılar. Ancak hiçbirisinin kalite döngüsü yaklaşımını kullanmadıkları dikkat çekiyordu.
Kalite yönetimi sürekli iyileştirmeye odaklı bir yönetimdir. Bu nedenle sürekli döngü yaklaşımıyla yürütülür. Kalite uygulamaları, ISO kalite yönetimi standartlarında “Planla, Uygula, Kontrol et, Önlem Al (PUKÖ)” döngüsü yaklaşımı ile gerçekleştirilir. Genel olarak “Quality Cycle” olarak da adlandırılmaktadır. Bu durumda, kalite döngüsüne PUKÖ’ye ek aşamalar eklenir.
Türkçe’ye çevirilerde adlandırmalar şu şekilde: “Quality Cycle” için kalite döngüsü, kalite çevrimi, kalite çemberi. “Plan, Do, Control, Act (PDCA) Cycle” için PUKÖ Döngüsü, PUKÖ Çevrimi, PUKÖ Çemberi. Gözlendiği gibi “cycle” için üç farklı Türkçe adlandırma kullanılmakta.
Adlandırmanın önemini birkaç örnek ile paylaşmak istiyorum. Özellikle hemen hemen her şeyin İngilizce terimlerden Türkçeye çevrildiği gerçeği dikkate alınırsa oldukça önemli. Tırnak içerisinde yazılarak Google’da taratılan sözcüklerle ulaşılan site sayıları aşağıda belirtilmekte (Yazılım programları belirli algoritmalara göre tarama yaparlar. Tırnak içerisinde yazılınca sadece o sözcükler taranır):
“Quality Cycle”: 600 000 site. “PDCA Cycle”: 369 000 site. “Quality Cycle” AND “PDCA Cycle”: 3 350. “Quality Cycle” OR “PDCA Cycle”: 609 000. Buradan ayrı ayrı yazılarak tarama yapılmasının yararlı olacağı sonucu çıkarılabilir.
“Kalite döngüsü”: 5 130, “kalite çevrimi”: 667, “Kalite çemberi”: 101 000. “Kalite döngüsü” OR “kalite çevrimi” OR “kalite çemberi”: 106 000. “Kalite döngüsü” AND “kalite çevrimi” AND “kalite çemberi”: 9 site. Buradan “OR” koyarak tarama yapılırsa değerlendirmede site atlanmayacağı sonucu çıkarılabilir.
“PUKÖ Döngüsü”: 44 000, “PUKÖ Çevrimi”: 17 300, “PUKÖ Çemberi”: 62. “PUKÖ Döngüsü” OR “PUKÖ Çevrimi” OR “PUKÖ Çemberi”: 35 300. “PUKÖ Döngüsü” AND “PUKÖ Çevrimi” AND “PUKÖ Çemberi”: “7. Buradan “OR” koyarak tarama yapılırsa değerlendirmede site atlanmayacağı sonucu çıkarılabilir.
“Kalite döngüsü” OR “PUKÖ Döngüsü”: 27 200. “Kalite döngüsü” AND “PUKÖ Döngüsü”: 148. Buradan ayrı ayrı yazılarak tarama yapılmasının yararlı olacağı sonucu çıkarılabilir.
(Tarama tarihi: 19 Mart 2023)
Listelenen sayılardaki farklılıklar büyük veri analizlerinden farklı bilgilerin elde edilebileceğini gösteriyor. Örneklendirme oldukça basit ancak veri kalitesi, tutarlılık ve kararlılığının önemi açısından yararlı. Bunun yanında tarama stratejine de dikkat çekmek istedim.
İngilizceden çevrilen adlandırmalarda dikkatli olmamızın önemini vurgulamaya çalıştım (Aslında çoğunlukla İngilizceden çeviri şeklindedir). Yayınlarda, raporlarda vb. önemli dokümanlarda Türkçe ortak terminolojiye (adlandırmaya) önem verilmeli. Yoksa büyük veriden anlamlı bilgi elde edilmesi zorlayıcı.
Ancak bu tek sözcük kullanılmalıdır anlamına gelmemeli. Her sözcük birbirlerinin eş anlamlıları olarak yazılım programlarına tanıtılmalı. Örneğin, kalite veya PUKÖ ile birlikte döngü/çember/çevrim her birisi yazıldığında aynı sayıda siteye erişilebilmeli. Bizler “OR” yazarak ilişkili sözcüklere göre sitelere erişebiliyoruz, yapay zeka nasıl erişecek?
Bu şekilde bir yaklaşım bulunmadıkça büyük veriden anlamlı bilgiler elde edilemez.
“Çöp girerse, çöp çıkar” deyişi hep anımsanmalı…
İyi bir hafta diliyorum.
Sağlıklı, Sevgi ve Saygıyla kalın.
Geçmiş olsun Türkiye’m. Karar vericilerin öneminin doğal afetlerle anlaşılmayacağı bir gelecek temennilerimle…
