İngilizce’de “data”, “information” ve “knowledge” sözcüklerinin anlamları birbirlerinden farklıdır. Türkçe karşılıkları “veri”, “bilgi” ve “bilgi” olarak kullanılmakta. Böyle olunca anlam açısından sorun yaşanıyor. “Information” duyulan herhangi bir olay, konu vb. hakkında genel bilgi iken “knowledge” anlamındaki bilgi, kaynağı ve zamanı belirli olan kanıta dayalı bilgidir. Buna “anlamlı bilgi” denebilir. Bu farklılığa dikkat edilmezse dijital sistemlerden elde edilen bilgiler, kaliteli, dolayısıyla güvenilir olmuyor.
Dijital çağın kazandırdığı en önemli fırsat, çok sayıda verilere erişilebilmesine olanak tanımasıdır. Elektronik bilgi teknolojisi çok sayıda ve çok farklı kaynaktan toplanan verilerin işlenmesine olanak tanıyor. Ancak önemli olan, elde edilen bilginin anlamlı bilgi olmasıdır. Yeri, kaynağı, zamanı ve iletilme kanalları net olmayan bilgi insanı yanıltır. Toplumu yanlış yönlendirir.
Örneğin, bir kuruluşta elektronik bilgi teknolojisiyle elde edilen bilgi anlamlı değilse hiç işe yaramaz. İşe yaramadığı gibi kuruluşun yok olmasına da neden olabilir. Yöneticilere sunulan grafikler, şekiller ve tablolar yanlış bilgi aktarırsa, kalite iyileştirme aşamaları gerçekleştirilse de iyileştirme gerçekleştirilemez.
COVID 19 salgını sırasında gözlendiği gibi, verilerden elde edilen anlamlı bilgilerle salgın haritalarını izledik. Bu tür haritalama çok önceden başlamıştı. COVID 19 sayesinde yaygınlaştı. Aynı şekilde şeker hastalığı gibi kronik hastalıkların illere ve coğrafi bölgelere göre yayılımının politika ve sağlık uygulamaları açısından önemini düşünün.
Anlamlı bilgilerin elde edilmesi veri girişine bağlıdır. Çok sayıda kaynaktan toplanan verilerin birbirleriyle konuşarak bilgi alışverişinde bulunmaları gerekir. Buna birlikte işlerlik veya birlikte çalışabilirlik denir. Elektronik bilgi alışverişlerinin başarısı verilerin birlikte işlerliğidir. Nasıl iki kişi konuşurken cümlede sözcükleri belirli sırada ve her sözcüğü anlaşılır ifadelerle söylüyorsak, elektronik bilgi alışverişinde de sözdizimi ve anlambilim başlıca önemdedir.
Yapay zekayı düşünün. Yapay zeka, makine öğrenmesi ile çok sayıda veri arasından gruplama yapıp, verileri birbirleriyle konuşturarak, anlamalı bilgiyi ve görüntüyü bir algoritmaya dayalı olarak sunabiliyor. Çektiğiniz fotoğraflar, Google Drive’da aile üyelerine göre albümler olarak hazırlanabiliyor.
“Öğrenen Sağlık Sistemi” diye uygulamalar var. Kişiyle ilgili sağlık veri ve bilgilerini toplayarak kaliteli ve maliyet-etkili sağlık hizmeti için bilgi sağlayabilecek yapay zeka uygulamaları kullanılıyor.
Yazılı metinlerden de anlamlı bilgiler çıkaran yapay zeka uygulamaları var. Ancak metin yazılırken terimlerde standardizasyon yoksa metinden anlamlı bilgi çıkarılamaz. Örneğin, Twitter’de “#” ve yanında yazılan sözcükler, her Twit’te aynı olması durumunda konuyla ilgili bilgiler toplanabiliyor.
Veriler yüklenirken belirli standartlar yoksa anlamlı bilgi elde edilmesi çok zordur. Veri standardizasyonu ve birlikte işlerliği ulusal boyutta, konuyla ilgili her aktörün yer aldığı platformlarda gerçekleştiriliyor. Bunları gerçekleştiren ülkeler, gelişmiş ülkeler arasında. Doğal olarak, bu işlerin sorumlusu yasal otorite.
Ülkenizde, kendi alanınızla ilgili ekosistem aktörlerinin dahil edildiği, alanla ilgili verilerin standardizasyonu ve birlikte işlerliğiyle ilgili oluşumlar var mı? Bunlar ciddi ve yapılandırılmış bir şekilde çalışmalarını sürdürüyorlar mı?
Bilmiyorsanız gelecek için durum zorlayıcı…
Sürdürülüyor gibiyse, ancak uygulamalar sistemli bir şekilde yürütülmüyorsa, gelecek için durum yine zorlayıcı…
Dijital çağda başarı için, bu tür işlemlerin genele yayılması gerekli. Herkes farkına varmalı ve elini taşın altına koymalı. Tabii ki başı siyasi otorite çekmeli ve ilgili tüm aktörleri sisteme katmalı. Ancak sisteme katması, tarafsız ve sürekli iyileştirme yaklaşımıyla olmalı…
İyi bir hafta diliyorum.
Sağlıklı, Sevgi ve Saygıyla kalın.
